نام پسته در کلیه زبان های دنیا از ریشه فارسی آن نشأت گرفته است و این خود نشانه ای است که اگر دنیا پسته را می شناسد، مدیون ایران است. از زمان اولین کشت درخت پسته تا امروز، تاریخ این میوه بهشتی دستخوش فراز و فرودهای فراوانی شده است. در این پادکست به تاریخچه این فراز و فرودها خواهیم پرداخت. منبع این پادکست کتاب ارزشمند “سکه خندان” تالیف مهندس محسن هاشمیان است. شما همراهان عزیز شرکت تعاونی تولیدکنندگان پسته رفسنجان جهت شنیدن این پادکست زیبا و ارزشمند از طریق فایل زیر اقدام فرمایید…
پادکست پسته – قسمت اول
سلام به همه شنوندگان عزیز! اینجا پادکست پسته است. در این مجموعه قصد داریم درباره صنعت پسته ایران، تاریخچه آن و فراز و نشیبهایی که پشت سر گذاشته است صحبت کنیم. اگر شما هم به این سکه خندان علاقهمندید، خوشحالیم که همراه ما هستید.
اهمیت شناخت تاریخ پسته
پسته، مانند هر محصول تجاری دیگری، نیازمند شناخت دقیق تاریخ و روند اقتصادی خود است. با بررسی این موارد، میتوانیم بازار این محصول را بهتر درک کنیم و شاید راهحلهایی برای بهبود آن بیابیم. منبع اصلی ما در این سری پادکستی، کتاب ارزشمند “سکه خندان”، تألیف مهندس محسن هاشمیان است.
در این پادکست، فصلهای این کتاب را بررسی خواهیم کرد و در برخی موارد، مسائل تاریخی و اجتماعی مرتبط با محتوای آن را نیز توضیح میدهیم. در این قسمت، شما را با کلیات موضوعات این پادکست آشنا خواهیم کرد و از قسمتهای بعد، با جزئیات بیشتری وارد روایت تاریخ پسته رفسنجان خواهیم شد.
چرا پسته رفسنجان؟
کتاب سکه خندان، بیش از نیم قرن تلاش و استقامت شرکت تعاونی تولیدکنندگان پسته رفسنجان را از سال ۱۳۴۷ تا ۱۳۹۹ روایت کرده است. اما شاید این سؤال برایتان پیش بیاید که چرا رفسنجان؟
اگر تاریخ صادرات پسته ایران را بررسی کنیم، متوجه میشویم که این شرکت یکی از مهمترین نقاط عطف صنعت پسته ایران بوده است. فعالیتهای این شرکت، صادرات پسته ایران را از آسیا به اروپا و حتی آمریکای شمالی گسترش داد. دانستن این تاریخ برای ما چه فایدهای دارد؟ شناخت حکمت گذشته، درس گرفتن از اشتباهات پیشین و استفاده بهینه از تجربیات، میتواند مسیر آینده را هموارتر کند.
مروری بر محتوای کتاب “سکه خندان”
این کتاب در چهار فصل نوشته شده است:
- پیشینه تاریخی پسته و تأسیس شرکت تعاونی تولیدکنندگان پسته رفسنجان
- بازار صادرات پسته و شخصیتهای تأثیرگذار در این صنعت
- بحرانهایی که به بازار پسته تحمیل شده است
- امید به بازگشت دوران طلایی پسته
در این قسمت، بیشتر درباره کلیات صحبت میکنیم، اما از قسمتهای بعد، صفحه به صفحه با تاریخ پسته رفسنجان همراه خواهیم شد.
پیشینه تاریخی پسته ایران
پسته در دهه ۴۰ شمسی به عنوان محصولی مهم در رفسنجان به شهرت رسید. هرچند مناطقی مانند دامغان نیز به کشت پسته مشغول بودند، اما تولید آن عمدتاً برای مصرف داخلی بود. در آن دوران، میزان تولید پسته ایران حدود ۱۷ هزار تن در سال بود که در دهههای ۵۰ و ۶۰ به ۳۵ هزار تن در سال افزایش یافت.
اما نکته جالب اینجاست که در همان دهه ۴۰، برخی از سرمایهداران ایرانی به صورت مخفیانه نهالهای پسته و دانش کاشت، داشت و برداشت آن را به آمریکا انتقال دادند. نتیجه این اقدام، توسعه باغات پسته در منطقه فریزنو، کالیفرنیا شد، جایی که امروزه یکی از بزرگترین قطبهای تولید پسته در آمریکا محسوب میشود.
تأثیر تغییرات آبیاری بر صنعت پسته
در آن زمان، آبیاری باغهای پسته عمدتاً از طریق قنات انجام میشد که محصولاتی با کیفیت بالا تولید میکرد. اما با حفاری چاههای عمیق، قناتها رو به خشک شدن رفتند. اولین چاه عمیق در رفسنجان را غلامرضا آگاه، یکی از سرمایهداران بزرگ منطقه، حفر کرد که این اقدام باعث اختلاف شدید بین او و حاج شیخ محمد هاشمیان شد.
حاج شیخ محمد هاشمیان معتقد بود که حفر چاههای عمیق در بلندمدت باعث خشکسالی منطقه میشود. این دیدگاه آغازگر چالشهای بزرگی شد. در نهایت، حکم دادگاه به نفع غلامرضا آگاه صادر شد و بهرهبرداری از چاههای عمیق آغاز شد. در نتیجه، زمینهای زیر کشت پسته از ۱۵ هزار هکتار در دهه ۴۰ به ۴۰ هزار هکتار در سال ۱۳۵۷ افزایش یافت.
معرفی دو شخصیت مهم در صنعت پسته
- غلامرضا آگاه (متولد ۱۲۸۰، مشهد) یکی از سرمایهداران تأثیرگذار کرمان بود که در تأسیس شرکت صادرات پسته نقش کلیدی داشت و در نهایت ریاست هیئت مدیره این شرکت را بر عهده گرفت.
- حاج شیخ محمد هاشمیان (متولد ۱۳۰۷، رفسنجان) از چهرههای مهم اجتماعی و مذهبی منطقه بود. وی نماینده استان کرمان در مجلس خبرگان رهبری و امامجمعه رفسنجان بود و به مسائل محیطزیستی و اقتصادی پسته توجه ویژهای داشت.
شرایط اقتصادی و سیاسی دهه ۴۰ شمسی
در دهه ۴۰، نظام اقتصادی ایران به گونهای بود که مشارکت مردم در بخشهای سنتی و کشاورزی بسیار محدود شده بود. بیشتر پروژههای اقتصادی یا در اختیار دولت بودند یا افراد نزدیک به حکومت. کشاورزان کوچک مجبور بودند محصول خود را با حداقل قیمت به واسطهها بفروشند، در حالی که سود اصلی به جیب سرمایهداران بزرگ میرفت.
یکی از بازیگران اصلی آن دوران، شرکت صادرکنندگان پسته ایران بود که توسط چند باغدار عمده اداره میشد. این شرکت با کنترل بازار و سیاستهای خاص، قیمت پسته را تحت تأثیر قرار میداد. بهعنوانمثال، در فصل برداشت، بخشی از محصول را وارد بازار میکردند تا وانمود کنند که تقاضا کم است، که در نهایت باعث کاهش قیمت و ضرر کشاورزان میشد.
جمعبندی و نگاه به قسمتهای آینده پادکست
در این قسمت، تلاش کردیم تصویری کلی از موضوعات این پادکست ارائه دهیم. از قسمت بعد، با جزئیات بیشتری به بررسی شخصیتها، رویدادها و تحولات مهم در صنعت پسته ایران خواهیم پرداخت.
اگر این پادکست را دوست داشتید، ما را از نظرات و دیدگاههای خود بینصیب نگذارید! تا قسمت بعد، خدانگهدار!